Hoe neem je het krachtenveld rondom kunst in de openbare ruimte zorgvuldig onder de loep? Deelnemers aan de eerste sessie van het voorprogramma van Land Art Lives experimenteerden daarmee tijdens een interactieve bijeenkomst op 25 april 2024 bij de Haagse Hogeschool, met het kunstwerk Park in het Water door Vito Acconci & Studio als casus. Daarbij werd gebruikgemaakt van de methode emotienetwerken, die uitnodigt om verschillende posities rondom een complex vraagstuk in te nemen.

De sessie wordt begeleid door Marit van Dijk van het Heritage Lab van de Reinwardt Academie, onderdeel van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Aanwezig zijn zo'n vijftien deelnemers, onder wie een ecoloog, een medewerker van een woningbouwvereniging uit Den Haag, een stedenbouwkundige, een medewerker van de Hogeschool, een aantal omwonende kunstenaars en een aantal ambtenaren van gemeente Den Haag en uit Flevoland.

Kruisende assen

De sessie start met een korte uitleg door Van Dijk. De methode emotienetwerken, licht zij toe, is bedoeld om de heersende gevoelens rondom een gedeeld vraagstuk in kaart te brengen. Die gevoelens laten zich vormgeven op twee kruisende assen: van mild tot intens, van prettig tot onprettig.
De deelnemers oefenen hier eerst mee aan de hand van de casus van Den Haag Hollands Spoor. Allemaal zoeken zij hun plek op een paars kruis op de vloer. De conclusie is mild positief, waarbij de klassieke architectuur tegenover de drukte en hectiek wordt geplaatst. Na het horen van enkele opvattingen van andere deelnemers wordt iedereen gevraagd zich opnieuw te positioneren. Bij sommigen zijn de ogen geopend voor de glazen koepel, anderen worden zich juist meer bewust van de hectiek die ze eerder bij een bezoek aan het station ervoeren.

[de tekst gaat door na de video]

Aan de slag

Vervolgens is het tijd om aan de slag te gaan met de echte casus: het kunstwerk Park in het Water van Vito Acconci & Studio, sinds 1997 te vinden achter station Den Haag Hollands Spoor. Het gebied rondom het kunstwerk gaat de komende jaren opnieuw op de schop. Dit vraagt om een duurzame oplossing voor het beheer van dit kunstwerk.
In de sessie worden eerst de primaire reacties rondom het kunstwerk opgehaald, door op een groot vel papier met een kruis opnieuw een punt te zetten. Die initiële reacties neigen naar een opvallend positieve hoek: Park in het Water wordt door de deelnemers duidelijk ervaren als een prettig, verwelkomend kunstwerk, dat rust biedt in een druk gebied, en dat in de ogen van een van de deelnemers zelfs koste wat kost behouden moet blijven. Anderen geven eerlijk toe het kunstwerk nog nooit in het echt te hebben gezien, maar enthousiast te zijn geraakt door afbeeldingen en andermans verhalen.

Opnieuw mogen de deelnemers na het delen van deze reacties hun positie op de assen herzien. Ook hier is die beweging positief: wie het kunstwerk nog niet kent, is er door de ervaring van anderen van overtuigd geraakt dat het een positieve bijdrage is aan de openbare ruimte.

Hierna neemt Vincent de Boer van Stroom Den Haag, initiatiefnemer van het kunstwerk, het woord om kort te vertellen over de ontstaansgeschiedenis van Park in het Water. Bij de ontwikkeling van het gebied tot campus zo’n 25 jaar geleden gebruikte Acconci de oude havenstructuur om een radicale ingreep te doen. Als een scherf van het landschap maakte hij een eiland dat als een hellende ijsschots dreigt af te drijven. De Boer haalt de oorspronkelijke ontwerptekeningen tevoorschijn en neemt de deelnemers mee in de intentie achter het werk: een lichte, open ruimte te midden van de stadse drukte.

[de tekst gaat door na de foto's]

Naar buiten

Alvorens de deelnemers zich nog een laatste keer op het diagram hebben gepositioneerd, mag de groep nu eindelijk het kunstwerk gaan ervaren in de buitenlucht. De groep krijgt de opdracht in twee- of drietallen op onderzoek uit te gaan, door te beschrijven wat opvalt aan het werk, waaraan men dat merkt en wat dat voor gedachtes over het kunstwerk oproept. Park in het Water wordt ervaren als speels, met name vanwege het eiland waar je alleen kunt komen door een sprong over het water te wagen. Staand op die grond, waarvan het oppervlak schuin afloopt, ervaren deelnemers iets bijzonders, dat je niet zomaar in de stad tegenkomt, is de algemene consensus.

Tegelijkertijd voelt het kunstwerk voor sommige aanwezigen als kunstmatig, weinig toegankelijk en slecht onderhouden. Zo is het beton verweerd en is de met schelpen bedekte ondergrond deels overwoekerd door onkruid. Ook groeien de bomen, die eigenlijk een aaneengesloten bladerdek zouden moeten vormen, niet naar behoren en is er zwerfafval op het terrein te vinden. Bovendien nodigt de ruimte niet uit tot verblijven, bijvoorbeeld voor de studenten van de Haagse Hogeschool: de ruimte is niet erg groen en er is weinig zitgelegenheid.

Het merendeel van de groep schuift na het bezoeken van het werk op naar de minder positieve kant van het spectrum: ondanks de potentie van het kunstwerk als plek waar je graag verblijft, zijn de deelnemers toch licht teleurgesteld door de kille sfeer en het gebrekkige onderhoud. Het roept de vraag op in hoeverre je moet ingrijpen in een landschapskunstwerk wanneer de natuur in de loop van de tijd steeds verder haar gang gaat: is dit onderdeel van het werk of moet het juist continu worden hersteld in haar oorspronkelijke vorm? Daarover verschillen de meningen aan tafel: wanneer spreek je van een bewuste keuze en wanneer van verwaarlozing, zeker als dat ten koste gaat van de bezoekerservaring?

Ongehoorde stemmen

De sessie wordt afgesloten met een reflectie op de vraag wie tijdens deze discussie niet aan tafel zaten. Gedacht wordt bijvoorbeeld aan omwonenden, dagelijkse passanten, politici, mindervaliden, kinderen en natuurlijk een vertegenwoordiging vanuit de studio van de – inmiddels overleden – kunstenaar. Ook studenten en medewerkers van de Haagse Hogeschool zitten niet aan tafel – bij hen is het kunstwerk zelfs grotendeels onbekend, weet een medewerker van de onderwijsinstelling te vertellen. Verder zijn planten en dieren niet direct vertegenwoordigd – hoogstens indirect via de stem van de aanwezige stadsecoloog.

Hoe had het netwerk van emoties eruitgezien wanneer zij wel aan tafel hadden gezeten? Dan waren er mogelijk meer tegenstellingen in het gesprek geweest, is het vermoeden. Toch zien deelnemers ook de waarde van de sessie in: deze methode zou ook goed gebruikt kunnen worden binnen andere discussies, is hun gedachte: op deze manier wordt het complexe web van emoties en gedachten blootgelegd en worden deelnemers zich bewust van hun eigen rol in dit netwerk, alsmede van tegengestelde meningen. Zo maakt de sessie duidelijk wat de meerwaarde is van de methode van emotienetwerken als je wilt verkennen welke stemmen en gevoelens in een debat spelen en hoe je in een gesprek anderen beweegt en zelf bewogen wordt.

***

Onderdeel van Land Art Lives

Deze sessie maakt onderdeel uit van het programma Land Art Lives, een internationaal programma en online platform rondom landschapskunst in al haar verschijningsvormen. Tijdens een interactieve conferentie op 3 oktober 2024 gaan we met elkaar in gesprek over de toekomst van land art. In aanloop naar deze conferentie kun je deelnemen aan sessies door het hele land, waarbij we vanuit verschillende perspectieven kijken naar actuele vraagstukken rondom land art: van politiek tot praktisch, van historisch tot beleidsmatig. De uitkomsten nemen we mee naar de conferentie. De opgedane kennis houden we levend op een online platform. Land Art Lives wordt georganiseerd door Kunstmuseum M., in nauwe samenwerking met Land Art Flevoland. Deze eerste sessie van het voorprogramma werd georganiseerd in samenwerking met Stroom, Den Haag.