Op donderdag 11 juli 2024 vond een speciale editie van de Flevolab Tour in samenwerking met Land Art Lives plaats. Een bus vol geïnteresseerden reed de hele middag langs plekken rondom Lelystad waar kunst en landschap met elkaar gecombineerd zouden kunnen worden. Daarbij stond het perspectief van de maker centraal: welke mogelijkheden ziet die in het landschap van de jongste provincie?

Flevoland is al een rijke provincie waar het land art betreft: in het landschap zijn maar liefst tien kunstwerken van internationaal gerenommeerde kunstenaars als Richard Serra, Antony Gormley en Robert Morris te vinden. Toch zijn er nog veel meer locaties die geschikt zouden kunnen zijn voor een dergelijke interventie.

Zo’n ingreep hoeft lang niet altijd fysiek te zijn, laat de eerste stop van de bustour zien. Engelen/Angels (1994) van Moniek Toebosch, een van de tien kunstwerken uit de collectie van Land Art Flevoland, is niet zozeer zicht- of tastbaar, maar wel hoorbaar: het betreft een audiowerk dat alleen op de 26 kilometer lange dijk tussen Enkhuizen en Lelystad te beluisteren is. Tussen 1994 en 2000 kon dat door de autoradio af te stemmen op de FM-frequentie 98,0 MHz; sinds 2019 kan dat via een app.

Op de geluidsband is meerstemmig gezang te horen, met daardoorheen in verschillende talen de woorden hoop en liefde. Algoritmes maken dat je elke reis weer een andere compositie hoort. Alle deelnemers aan de bustour zijn, luisterend door hun koptelefoon, even stil door het geluidsfragment. Voor enkele tientallen minuten verandert de touringcar in een schuilplaats die door het winderige waterlandschap zoeft.

Kunst op luchthaven

De tweede stop van de middag is Lelystad Airport. Alles is hier in gereedheid gebracht om het vliegveld te laten functioneren als volwaardige luchthaven voor vakantieverkeer, ter uitbreiding van Schiphol: er zijn een terminal, landingsbaan en verkeerstoren aangelegd, en ook parkeerplaatsen en toegangswegen. Toch is er tot op de dag van vandaag nog geen vakantievlucht vanaf Lelystad Airport vertrokken: de uitbreiding van Schiphol staat om milieutechnische redenen on hold. Alleen Luchtvaartmuseum Aviodrome zorgt voorlopig voor de toestroom van bezoekers.

Vliegvelden als deze blijken inspirerende locaties voor kunstenaars en culturele organisaties. Zo werkte land art-pionier Robert Smithson in de jaren zestig van de vorige eeuw mee aan een ontwerp voor het Dallas-Fort Worth Regional Airport en werd het voormalige vliegveld Tempelhof in Berlijn na de hereniging van Duitsland getransformeerd tot een cultureel stadspark.

Nederland kent soortgelijke initiatieven. Kunstenaar Frank Havermans vertelt ter plekke, met uitzicht op de landingsbaan, over Secret Operation, het project dat hij samen met kunstenaarscollectief RAAAF op de voormalige vliegbasis van Soesterberg uitvoerde. Het grote, futuristisch ogende paviljoen op wielen diende daar als tijdelijk onderzoekscentrum voor wetenschappers en kunstenaars. Inmiddels wacht het in een loods op een Arnhems industriepark op een nieuwe functie. Het project roept de vraag op of Lelystad Airport over tientallen jaren ook als locatie voor een dergelijke interventie zou kunnen dienen.

Verlaten treinstation als bron van creativiteit

De derde stop is Station Lelystad Zuid, dat in 1988 werd aangelegd als onderdeel van de Flevolijn. Ook deze plek werd echter nooit in gebruik genomen: de woonwijk die het station moest gaan bedienen, werd door de economische crisis van 2008 nooit gebouwd. Inmiddels voldoet het station niet meer aan de huidige richtlijnen: stations worden niet meer in de gebruikte boogvorm aangelegd, de perrons zijn te kort en het beton is na 35 jaar niet meer optimaal. Daarom is al voorzichtig begonnen met de sloop van het station, onder meer door de trappen naar de perrons te verwijderen en zo gevaarlijke situaties tegen te gaan.

Toch heeft het complex nog volop potentie, vinden verschillende partijen. Kunstenaar Elias Tieleman kwam eerder met het idee om van Lelystad Zuid een Art Station te maken, met ruimte voor evenementen en exposities. Op het perron zouden tijdelijke woningen neergezet kunnen worden waar kunstenaars kunnen werken aan hun projecten. Het idee bleek echter onhaalbaar: ProRail staat dergelijke activiteiten zo dicht bij het spoor niet toe.

Toch blijft de behoefte leven het station tot een bruisende plek te maken. Dit jaar nog won Tom Slots, afgestudeerd in Architectuur aan het Arnhemse ArtEZ, met zijn plannen voor het ongebruikte station de Archiprix 2024. In zijn plan, getiteld De Wachtkamer, schetst hij een stadsboerderij op het spoor, gemaakt van demontabel hout. Gezien de voorbijrazende treinen is het idee helaas niet uitvoerbaar, maar het maakt wel duidelijk hoezeer het verlaten station tot de verbeelding spreekt.

Oefening in optimisme

Een andere locatie die aanmoedigt tot kunstzinnig denken, is het Almeerderstrand. Tijdens de busrit neemt de Almeerse kunstenaar Jos Bregman het woord om zijn ambities als gastresident bij StrandLAB Almere voor het voetlicht te brengen. Omdat het strand is aangelegd op een ondergrond van gras, moet een beachcleaner het zand wekelijks vrijmaken van groen. Bregman ziet mogelijkheden om het voertuig een creatief patroon te laten trekken, parallel aan de organische vormen van het gebied. Hij nodigt alle deelnemers aan de bustour uit op een kaart van het strand een nieuw patroon te tekenen. Hij zal die gebruiken om de uiteindelijke route van de beachcleaner te bepalen.

De laatste halte van de middag is bij Kunstmuseum M., waar die middag de nieuwe tentoonstelling van kunstenaar Sachi Miyachi opent. Eerder werd zij gevraagd een elfde landschapskunstwerk aan de collectie van Land Art Flevoland toe te voegen, een plan dat door wisselingen van de politieke wacht en daarmee gepaard gaande geldstromen op de klippen liep. Gelukkig is het plan voor deze tentoonstelling wel ten uitvoer gebracht: met De Baan – Oefening in Optimisme ontwikkelde ze een speels golfparcours, waar bezoekers zelf een balletje kunnen slaan.

De expositie mag dan speels ogen, toch is de onderliggende boodschap ook serieus: met de vergelijking met een golflandschap richt Miyachi de aandacht op de vraag of het landschap van Flevoland wel zo aangeharkt moet zijn. Door bouwmaterialen van de Floriade van 2022 opnieuw te gebruiken, richt ze bovendien de aandacht op nog een project in Flevoland dat niet zo uitpakte als gehoopt.

Zo laat de tour zien hoe het in een relatief jonge provincie zoeken blijft naar de behoefte aan en haalbaarheid van nieuwe projecten. Daarbij kunnen kunstenaars soms inspringen om dat ongemak te adresseren én bieden zij de mogelijkheid een plek een nieuwe, creatieve bestemming te geven, die de locatie misschien wel meer zeggingskracht geeft dan de oorspronkelijke plannen ooit hadden kunnen doen.